8 Is bidden alleen voor kwezels?

Lang, zeer lang geleden, in mei 1944, toen Leuven werd gebombardeerd zaten we met de hele kroostrijke familie opeengepakt in onze schuilkelder achteraan in de tuin. Het was pikdonker en felle lichtflitsen bliksemden door de hemel. Het knetterde langs alle kanten van het mitraillettenvuur en de inslaande schrapnellen. Ergens in de buurt sloeg een granaat in en de grond daverde onder onze voeten. Het werd muisstil en we begonnen allemaal stilletjes te bidden. Ook onze buurman, Jules Prul Prot, de enige ongelovige, niet kerkganger in onze kleine dorpsgemeenschap zat in onze zelfgebouwde schuilkelder. Hij deed het bijna in zijn broek van de schrik want hij zat vlak bij de opening. "Bid dan toch! Luider! Luider!" Maar omdat hij nooit naar de kerk ging, kende hij slechts één stukje van het ‘Onze Vader’: de eerste twee woorden! "Onze Vader, Onze Vader, Onze Vader,…" tientallen keren achter elkaar bad de doodsbange man die twee woorden. Af en toe werd zijn monotone litanie onderbroken door een “Verdomme, bid dan toch!” De overige bangeschijters in de schuilkelder begonnen dan luider te bidden om zichzelf moed in te lepelen.

Dit verhaal van onze 'biddende' buurman heeft ons moeder vaak verteld om ons duidelijk te maken dat praktisch iedereen, zelfs een ongelovige, om hulp roept naar die Hogere Macht als de doodsangst je keel dicht knijpt.

Zich bezinnen en bidden is eigen aan de mens. Alleen varkens en erg primitieve naturen die hun leven beperken tot het najagen van zinnelijk genot bezinnen zich niet. Ze worden zoals varkens gedreven naar een directe bevrediging van hun behoeften. Varkens staan model als symbool van onwetendheid: ze draaien nooit hun kop om, houden nooit op met snuffelen en vreten alles op wat er voor hen komt. Ze hebben geen boodschap aan de volgende versregels van Alice Nahon.

"'t Is goed in 't eigen hert te kijken.

Nog even vóór het slapen gaan.

Of ik van dageraad tot avond.

Geen enkel hert heb zeer gedaan".

Ze zouden anders erg veel nut hebben van de gewoonte 'in 't eigen hert te kijken' . Wanneer je 's avonds voor het slapen gaan de 'inventaris' opmaakt van wat er die dag gebeurd is, schep je een zekere orde in je denkgeest. Onze hersenen functioneren op hun best wanneer er volledige orde heerst. Wanneer je dat niet doet, zal je brein dat gedurende de slaap voor jou doen in je dromen. De titel van dit hoofdstuk is natuurlijk totaal misplaatst. Er is niets mis met bidden, integendeel. Maar moderne mensen associëren bidden en mediteren maar al te vaak met wereldvreemde paters, monniken, nonnen, begijnen en kwezels.

Ze omarmen liever moderne vormen van bezinning zoals 'mindfulness'. In feite is 'mindfulness' alleen maar een aangepaste, moderne invulling van eeuwenoude boeddhistische meditatietechnieken. Voor moderne psychologen is meditatie even belangrijk voor onze gezondheid en welbevinden als water drinken en bewegen. Meditatie helpt bij de persoonlijke groei want het verbetert ons geheugen, het concentratievermogen en de intelligentie. Het verhoogt onze creativiteit, empathie en zelfcontrole. Mediteren is daarenboven een erg goedkoop geneesmiddel tegen stress en depressie. Een spiritueel leven is eigenlijk ondenkbaar zonder meditatie.

In de "De vrolijke atheïst" geeft Jean-Paul Van Bendegem, prof. wiskunde en filosofie in Gent en Brussel, een humoristisch en verhelderende biografie van zijn jeugdjaren als een eerlijk man die zoekt naar waarheid. Hij heeft zijn opvoedkundige bagage meegekregen van een protestantse vader en een katholieke moeder. De oude religie en al de Bijbelse verhalen heeft hij tegen het licht van de moderne wetenschap gehouden en er mooi voor bedankt. Toen ik op het einde van zijn boek las: "Meditatieoefeningen zijn aan mij niet besteed", viel ik bijna achterover van verbazing. Achteraf besefte ik pas dat hij als wiskundige en filosoof, al te zeer in zijn hoofd leeft, dw. in de abstracte wereld van woorden en begrippen. Zoals hij het zelf schreef: God is slechts een begrip, een lege doos, waar iedereen in kan stoppen wat hem uitkomt. Als atheïst staart hij zich blind op de woordenkramerij rond die 'lege doos van begrippen' en negeert de werkelijke wereld van vibrerende energie waarin we zwemmen. Hij kan zich misschien vinden in de woorden van de Argentijnse schrijver Antonio Porchia. "Heel lang al God, bid ik niet meer tot u, en nog altijd heb ik mijn armen niet laten zakken". Zijn verstand of ego gelooft niet meer in God, maar zijn geest en lichaam weten blijkbaar beter.

Voor seculier opgegroeide mensen hoort bidden thuis in de praktijk van dagelijks rituelen van gelovigen. Ze kijken een beetje onwennig als ze een Afrikaanse topvoetballer zien bidden in het midden van een voetbalveld met tienduizenden supporters er rond. Ze weten niet goed welke houding aan te nemen als een moslim vol overtuiging knielt op zijn gebedsmatje. Misschien is het wel jammer dat veel moderne westerse mensen nog nauwelijks voeling hebben met die rijkdom aan prachtige gebeden uit de traditionele religies. De christenen, de moslims, de joden: ze hebben allemaal een schat aan formele gebeden die hen begeleiden vanaf hun geboorte tot de dood. In de traditionele godsdiensten wordt er gebeden bij alle belangrijke gebeurtenissen in een mensenleven zoals de geboorte, het volwassen worden, het huwelijk en ook bij ziekte en dood.

Het uitspreken van vaste formules zoals een morgengebed; gebeden vóór en na het eten, het 'Onze Vader' of het 'Wees gegroet'' zijn bezinningsmomenten. Het psychologisch effect van die bezinningsstonden op kinderen en opgroeiende mensen is blijvend voor de rest van hun leven. Vergelijk gewoon een gezin waar men samen bidt voor het eten met een zgn. modern koppel met kinderen waar iedereen zo maar begint te smullen als het hem uitkomt. Bij het 'iedereen naar de koelkast als ik iets wil eten' is het gevoel van samenhorigheid, respect en dankbaarheid voor het lekker voedsel ver te zoeken of zelfs totaal verdwenen. Een gebed voor het eten zal net zoals al die andere gebeden op cruciale momenten in het leven, de gelovigen helpen op hun lange tocht naar meer bewustzijn.

Elke religie kent zijn eigen rituelen en vaste vormen van gebeden. De joden bidden vaak staande, met de handen omhoog. Christenen bidden met gevouwen handen en houden de ogen gesloten. Bidden kan zowel alleen in alle stilte in jezelf of in groep. Soms wordt hardop gebeden met vele herhalingen zoals bij het afdreunen van mantra's of een litanie. Zelfs als er in een kerk gebeden in ijltempo worden afgerammeld, hebben ze toch nog een rustgevend effect. Ze bezorgen de deelnemers een gevoel van samenhorigheid. Maar als individu dient men wel te beseffen dat het routinematig herhalen van dezelfde woorden, het gebed aan kracht doet verliezen zodat het uiteindelijk zelfs waardeloos wordt.

Of mensen bidden en hoe ze bidden is afhankelijk van hun graad van bewustzijn. Bidden verondersteld dat men vertrouwen heeft in de onzichtbare, onbekende macht. Wie bidt, weet dat hij zelf op zoek moet gaan naar de Levensbron. Die Bron is wel altijd aanwezig en beschikbaar, maar jij moet wel de moeite doen om ze op te zoeken en hulp te vragen. Wie wil bidden bereid zichzelf voor door het stil te maken in zijn binnenste. Zoals Johannes van het Kruis het kernachtig samenvatte: "Wanneer u bidt, ga dan uw binnenkamer in." De meest voor de hand liggende methode is natuurlijk een stille omgeving zoeken. Dat kan in een kerk zijn, maar even goed in je kamer, desnoods het 'kleinste kamertje' of in een bos.

Het gekwetter van je overdrukke denkgeest wordt het best het zwijgen opgelegd. Een rustige en kalme geest zonder binnen waaiende gedachten is de beste voorbereiding om effectief te bidden. Ontspanningsoefeningen vooraf helpen om de geest tot rust te brengen. Om je focus te verhogen sluit je beter je ogen en vouw je de handen terwijl je de aandacht richt op een symbool of een krachtig beeld. Zo wordt bidden een praktische manier om de aandacht te richten en energie samen te trekken. In de eenvoudigste vorm wordt bidden gereduceerd tot vragen en smeken zoals kinderen doen om iets te verkrijgen van de Hogere Macht.

Het is belangrijk je vraag klaar en duidelijk te formuleren, net zoals men bij autosuggestie zou doen. Door herhaling vormt men een duidelijker patroon van het gevraagde en wordt de vraag versterkt. Ondertussen krijgt men meer de tijd om zich te bezinnen en voor zichzelf uit te maken of het gewenste wel datgene is wat men vraagt. Bidden wil zeggen: zich concentreren, nadenken, helderheid verwerven over wat we willen met ons leven. Door te bidden focust de mens zich op zijn verlangens die versterkt worden. Het gebed is een van de krachtigste psychologische middelen waarin een intentie is opgenomen. Het psychologisch effect van herhaald vragen aan de Hogere Macht buiten je zelf kan zeer groot zijn.

Van zodra de wens geformuleerd is, moet men er zich aan houden zonder er nog iets aan toe te voegen of iets van weg te laten. Klare, duidelijke boodschappen komen beter op hun bestemming aan dan vage en steeds wisselende. Eigenlijk is bidden eerlijk en oprecht verlangen en dat kenbaar maken.

Een stapje hoger dan het kinderlijke iets 'vragen voor jezelf' is 'bidden voor de ander'. Men stapt uit zijn enge ego en verruimt zijn ik-bewustzijn tot een wij-bewustzijn. Meestal blijft dat 'wij-gevoel' beperkt tot andere familieleden, vrienden of de primaire groep. De achterliggende intentie is vergelijkbaar met het branden van een kaarsje om b.v. de genezing te bekomen van een zieke oma. Zo vindt door het gebed een verbinding plaats tussen mensen en dat is een grote kracht in de samenleving.

Het is niet toevallig dat het mooiste gebed in de christelijke godsdienst begint met: "Onze Vader...". Het 'Onze Vader', het meest verbreide christelijke gebed dat al van de eerste eeuw na Christus dateert, is de beste remedie om onze al te egocentrische neigingen om te buigen naar een 'wij-bewustzijn'. Alleen al de aanhef maakt het grote verschil. Er staat niet 'Mijn Hemelse Vader', neen 'ONZE Vader'. Door die aanhef krijgt dit gebed al direct een hogere dimensie.

 Om praktische redenen zal men vaak via een 'tussenpersoon' zoals heiligen of verlichte meesters trachten om contact te maken met de Hogere Macht. Sommige heiligen zijn zelfs gespecialiseerd in het aanbieden van gunsten. Zo neem je best contact op met de heilige Sint Antonius voor het terugvinden van verloren voorwerpen. De heilige Rita staat bekend als patrones van de hopeloze gevallen. Ze wordt onder meer aangeroepen bij examenvrees en bij pokken. In moderne oren klinkt dit 'heiligengedoe' een beetje belachelijk, maar als men weet dat geloof bergen kan verzetten is het focussen van je aandacht, zelfs met de hulp van een bepaalde heilige, ook een goed middel om je doel te bereiken.

Krijg je ook een degelijk antwoord op je smeekbeden? Wat vele mensen niet beseffen is dat het leven dat ze nu leiden al een antwoord is op alles wat ze voordien gewenst en geloofd hebben. Veel van die wensen waren en zijn onbewust doorgegeven. Hoe onbewuster je leeft, hoe meer er in je leven gebeurt wat je zogezegd niet wilt, omdat je vaak niet weet wat je moeten kiezen, of omdat je voortdurend jouw wensen verandert. Hoe bewuster een mens is, des te duidelijker en preciezer is het antwoord dat hij krijgt op zijn gebed. Als je vraag echt is, komt er ook steeds een antwoord als je alert genoeg bent om het antwoord op te vangen. De antwoorden komen in symbolen, daden en allerlei tekens die je moet willen zien en interpreteren. Het omgekeerde is natuurlijk ook waar. Denken dat je iets niet kunt hebben, of er niet naar verlangen, of er niet voor bidden, is de beste garantie dat je het ook nooit zult verwerven.

Echt bidden is meer dan bedelen om materiële bezittingen en gunsten voor onszelf of voor anderen. Het kan even goed een hulpmiddel zijn om de eigen gedachten en emoties te uiten of richting te geven. Zoals de Duitse dichter Rilke het zei:"In de meeste brede zin is bidden het richten van het hart". Bidden is de innerlijke monoloog van het ego omschakelen naar een samenspraak met de Hogere Macht. Het is vragen stellen aan het grote Zelf, aan de kosmische energie, noem het gerust God, om boven je enge, egocentrische ego bovenuit te stijgen. Het focussen op het hogere doel zal alles een andere perspectief geven wanneer we al onze energie niet op onszelf maar op iets hogers richten. Zoals de spirituele leraar Gary Zukav zegt: "Bidden is een persoonlijke verhouding met de Goddelijke Intelligentie aangaan. Er bestaat geen gebed zonder kracht. Er bestaan geen geheime gedachten, want alle energie wordt gehoord. Wanneer je bidt trek je genade aan, roep je genade in. Genade is onbezoedeld, bewust licht. Het is Goddelijkheid. Gebed brengt genade en genade maakt je rustig."

Door te bidden kun je in alle omstandigheden waarin het leven je brengt, overschakelen naar een hogere energievorm. Als je echt bidt, voel je je nooit meer alleen. Telkens als je in serieuze problemen komt en contact zoekt met de grote Levensbron wordt een uitweg zichtbaar. Dit grenzeloos vertrouwen geeft je een veilig gevoel van zekerheid en liefde. Een eindeloos gevoel van dankbaarheid maakt je dan zo blij als een kind. De mooiste gebeden zijn eigenlijk lofzangen en dankgebeden. In de eenvoudige woorden van Teresia van Lisieux klinkt het zo."Voor mij is het gebed een opwelling uit je hart, het is een simpele blik naar de hemel. Het is een kreet van dankbaarheid en liefde te midden van de beproeving evengoed als midden in de vreugde."

Eigenlijk is bidden niet iets dat je doet. Al biddend verdwijn je in een sfeer van dankbaarheid en de gebruikte woorden zijn hoogstens een hulpmiddel bij de start van het gebed. Bidden wordt een dialoog van hart tot hart met de kosmische intelligentie. Gelovigen zeggen dat samen zingen in de kerk gelijk staat met tweemaal bidden. Dan is orgelmuziek componeren zoals Bach of Haydn, al of niet ondertekend met Soli Deo gloria, misschien wel driemaal bidden.

Het verschil tussen bidden en mediteren is soms erg vaag. Meestal gaan de hogere vormen van bidden geleidelijk over in pure meditatie. Hier in het westen worden die vormen van meditatie contemplatie genoemd zoals de mystici Meester Eckhart, Jan Van Ruusbroeck, Julian van Norwich en Teresa van Avila die beleefden.

Meditatie is een concentratieoefening met als doel inzicht te verkrijgen en de geest te sterken. Men trekt zijn focus uit de fysieke, bewuste wereld en stemt zich af op zijn innerlijke wereld. Er zijn allerlei manieren beschreven om te mediteren: iemand kan zich bijvoorbeeld concentreren op de eigen ademhaling, op een bepaald voorwerp, of op het zingen van mantra`s, woorden of geluiden die steeds worden herhaald.

Er vliegen per dag nagenoeg zestigduizend ideetjes door ons brein. Die gedachten zijn overwegend ongenode gasten die wedijveren voor je aandacht. Het is onmogelijk al die binnen waaiende ideetjes met de energie van je aandacht te voeden. We blokken veel indringers af, zetten sommige in de wachtzaal en besteden wel aandacht aan enkele favoriete ideetjes door ze vlug te noteren op een spiekbriefje. Zo verloopt het beheer van al die 'gasten' bij de een tot een chaotische warboel met onrust en stress tot gevolg. Bij mensen met jarenlange ervaring in mediteren verloopt dit proces meer geordend. Een idee aandacht geven is het voeden. Hoe langer en intenser je ermee bezig bent, hoe sterker het groeit tot het uiteindelijk wordt omgezet in een daad.

Veel moderne intellectuelen gaan er prat op dat het nooit rustig is in hun bovenkamer. Het geeft hen de illusie dat ze veel ideeën genereren. Wat ze vaak niet beseffen is dat al die 'losse flodders' van buitenaf komen en vaak alleen maar onrust, nerveuze spanning en stress veroorzaken. Ze hebben iets van een chauffeur in het hels stadsverkeer met de i-phone in de hand die zijn overbezette kwebbelmachine tot rust tracht te brengen.

Wie wil starten als mediterende, volgt het best de spotgoedkope cursus 'mediteren voor beginners'. Benodigdheden: een stille ruimte en een stoel. Meer niet. Ga rustig mooi rechtop zitten en sluit je ogen en probeer aan niets te denken. Het onvermijdelijke zal dan gebeuren. Er vliegen tientallen ideeën door je hoofd. Oei, ik moet nog naar de bakker. Die overschrijving ben ik vergeten. Hoe laat moet ik weer op die afspraak zijn, enz. Een eindeloze stroom van zorgen en invallen houdt je denkgeest druk bezig. Laat het maar gebeuren. Zie de gedachten komen en gaan zoals een toeschouwer langs de weg die naar het verkeer op de straat kijkt. Laat de auto's, de fietsers en de voetgangers maar passeren. Jij kijkt gewoon rustig toe en geniet van al de drukte. Je begint te beseffen dat je helemaal geen baas bent over dat druk verkeer in je eigen brein. Gedachten komen en gaan. Je hebt er nauwelijks vat op. Je kunt die gedachtestroom amper sturen, controleren of gewoon doen stoppen. Zelfs als je in opperste concentratie gericht denkt, zal je voor je er erg in hebt vaak al met je gedachten elders zitten.

Een van de volgende dagen begin je gewoon op je ademhaling te letten. Je probeert rustig in- en uit te ademen met een kleine rustpauze tussenin. Door je te concentreren op je ademhaling, ga je minder aandacht besteden aan de binnenkomende prikkels. Geef elke nieuwe indringer in je brein steeds één en hetzelfde antwoord:"Naar binnen gaat de adem, naar buiten gaat de adem - pauze!" De ongenode gast die binnen komt, bedelt om je aandacht maar jij geeft steeds hetzelfde antwoord. Als hij ziet dat hij bij jou geen antwoord kan krijgen, druipt hij af.

Rustig, langzaam en diep ademhalen, maakt het denken ook rustiger en grondig. Door alleen op de ademhaling te letten, vervagen langzaam alle andere gedachten en de bedrijvigheid in de hersenen neemt af. De oververhitte 'telefooncentrale' koelt af en slaapt tenslotte bijna geheel in. Zolang je aan je ademhaling denkt, kan je bijna aan niets anders denken. Bij dit luisteren naar de ademhaling en niets anders ontstaat boven in het bewustzijn rust.

ADEM

Bidden is de adem

van mijn ziel,

wakkert het vuur

aan in mijn hart

is de warmte

in mijn leven.

Toon Hermans

Deze schijnbaar erg simpele oefening dagelijks herhalen geeft na enkele weken de eerste resultaten. In het begin flitsten nog allerlei gedachten door je hoofd. Na een tijdje oefenen, vertraagt de gedachtestroom en komen er hiaten in het ongecontroleerd aanbod van ideeën. Je begint aan te voelen dat het weinig zin heeft om je te verzetten tegen de gedachten. Je leert er gewoon bewust naar te kijken en laat ze maar doen als spelende kinderen in de speelplaats van je brein. Langzaam worden de hiaten tussen de gedachten groter en groter en zie je een gedachte opkomen die je al of niet toelaat, of vriendelijk de deur wijst. Uiteindelijk leer je de gedachten begeleiden. Iemand die bewust leeft, heeft een veel grotere controle op die binnen waaiende gedachten. Hij die mediteert, weet dat de hiaten tussen de binnenvliegende ideeën uiteindelijk zo groot worden totdat de denkgeest in volle rust is, dw. geen enkel idee komt jou nog lastig vallen als je dat niet wenst. Er heerst een volledige stilte in je hoofd.

Men heeft de wereld van woorden, beelden en symbolen achter zich gelaten en komt binnen in het non-verbale bestaan. Je hoofd is een lege kamer geworden en brengt volledige rust. Zoals Meester Eckhart zei:": De mens moet leeg zijn net als toen hij er nog niet was. Hij moet arm van geest m.a.w. zonder wil, geen weten en geen bezit. Zijn ego moet afwezig zijn."

Met dank aan:

ABD Ru Shin: In het licht der waarheid. Graalboodschap. Uitg. Stichting graalbeweging in Nederland, Hilversum ©1973 by Irmingard Berhardt,Vomperberg, Tirol. Deel I, II en III Aïvanhov, M: De onzichtbare wereld. Reeks “Izvor” nr228; Uitgeverij Prosveta © 1996; 212 blz.

De Meester, K.: Met de ogen en het hart Teresia van Lisieux. Carmelitana Gent,1978, 230 blz

Dyer, W.: Willen is kunnen Naar een probleemloos leven en een gelukkiger bestaan. (vertaling van: “There’s a spiritual solution to Every problem”) © 2001 A.W. Bruna Uitgevers BV, Utrecht Hermans, T. .Gebedenboekje. Uitgeverij De Fontein bv, Baarn 16 druk 1987

Van Bendegem, J.P.: De vrolijke atheïst. Houtekiet Antwerpen/Utrecht 2012, 198 blz Zukav, G: De zetel van de ziel. Naar een spirituele beleving van de werkelijkheid. (vert. The Seat of the Soul) Uitg. Kosmos 1989, 206 pp